Cụ thể, 6 tổ chức tín dụng và doanh nghiệp lớn gồm Công ty TNHH Bảo Tín Minh Châu, Công ty cổ phần Vàng bạc đá quý Phú Nhuận (PNJ), Công ty TNHH MTV Vàng bạc đá quý Sài Gòn (SJC), TPBank, Ngân hàng Eximbank và DOJI.
Kết quả thanh tra cho thấy, mặc dù các tổ chức nói trên về cơ bản đã tuân thủ các quy định pháp luật trong một số hoạt động như mua bán vàng miếng theo giấy phép, thực hiện báo cáo định kỳ và tuân thủ chế độ niêm yết giá, tuy nhiên vẫn tồn tại nhiều sai phạm nghiêm trọng, đặc biệt liên quan đến hóa đơn, chứng từ, nghĩa vụ thuế và phòng, chống rửa tiền.
Tại Công ty TNHH Bảo Tín Minh Châu, ngoài các vi phạm liên quan đến hóa đơn, chứng từ kế toán và thuế trong hoạt động kinh doanh vàng đã được báo cáo, trình Thống đốc Ngân hàng Nhà nước phê duyệt và chuyển sang Bộ Công an để điều tra, doanh nghiệp còn vi phạm chế độ báo cáo về hoạt động mua bán vàng miếng; thực hiện giao dịch bán vàng với giá cao hơn giá niêm yết; không công bố thông tin về vận chuyển, giao nhận, quy trình xử lý khiếu nại, cơ chế giải quyết tranh chấp và chính sách bảo vệ thông tin cá nhân trên website "btmc.vn". Ngoài ra, có dấu hiệu đưa thông tin gây nhầm lẫn về sản phẩm để thu hút khách hàng từ doanh nghiệp khác, liên quan đến hành vi cạnh tranh không lành mạnh.
Trong lĩnh vực phòng chống rửa tiền, Bảo Tín Minh Châu ban hành quy định nội bộ sai thẩm quyền, thiếu nội dung cần thiết; không lưu trữ thông tin khách hàng và các giao dịch phải báo cáo; không có hệ thống quản lý nhằm xác định khách hàng nước ngoài có ảnh hưởng chính trị; không báo cáo giao dịch có giá trị lớn theo quy định; không thực hiện nhận biết, phân loại khách hàng theo mức độ rủi ro; và không tổ chức đào tạo, đánh giá rủi ro rửa tiền đúng quy định.
Tại Ngân hàng TMCP Xuất Nhập khẩu Việt Nam (Eximbank), kết luận thanh tra chỉ ra rằng nhân viên đã rút ngắn quy trình kiểm đếm, giao nhận vàng và thu chi tiền VND, tạo điều kiện để khách hàng thực hiện giao dịch mua bán vàng miếng với cùng số lượng tại cùng thời điểm mà không cần giao nhận thực tế vàng và tiền. Thay vào đó, các bên chỉ giao dịch phần chênh lệch giá vàng để sinh lời. Hoạt động này làm tăng doanh số mua bán vàng miếng không phản ánh đúng bản chất, vi phạm quy định về báo cáo giao dịch có giá trị lớn trong phòng chống rửa tiền; không lập hóa đơn trong một số giao dịch bán vàng miếng; lập hóa đơn không đúng thời điểm theo quy định.
Đối với Công ty Cổ phần Vàng bạc Đá quý Phú Nhuận (PNJ), kết luận thanh tra xác định doanh nghiệp vi phạm chế độ báo cáo hoạt động kinh doanh vàng miếng; có dấu hiệu đưa thông tin gây nhầm lẫn về sản phẩm nhằm thu hút khách hàng của doanh nghiệp khác (hành vi cạnh tranh không lành mạnh); vi phạm quy định về nhãn hàng hóa đối với sản phẩm vàng trang sức, mỹ nghệ; và có dấu hiệu vi phạm pháp luật về thuế. Về phòng chống rửa tiền, PNJ ban hành quy định nội bộ không đầy đủ nội dung, không phân loại khách hàng theo mức độ rủi ro, báo cáo thiếu nội dung theo quy định, không báo cáo giao dịch có giá trị lớn liên quan đến kinh doanh vàng; chưa kiểm toán nội bộ; chưa ban hành quy định về phong tỏa tài khoản, niêm phong tài sản; chưa hướng dẫn đánh giá rủi ro; thiếu quy định về thẩm quyền phê duyệt và phổ biến báo cáo nội bộ; chưa có quy định cụ thể về nhận biết và cập nhật thông tin khách hàng, chủ sở hữu hưởng lợi, mục đích và bản chất quan hệ kinh doanh. Dù có thực hiện nhận biết và lưu giữ thông tin khách hàng, PNJ vẫn chưa đảm bảo đầy đủ theo quy định; lập hóa đơn bán hàng không đúng thời điểm; một số giao dịch có thông tin khách hàng không đầy đủ hoặc thiếu chính xác trên Bảng kê 01/TNDN.
Tại Công ty TNHH MTV Vàng bạc Đá quý Sài Gòn (SJC), thanh tra chỉ ra các vi phạm về chế độ báo cáo hoạt động kinh doanh vàng miếng; có dấu hiệu đưa thông tin gây nhầm lẫn về sản phẩm để thu hút khách hàng (cạnh tranh không lành mạnh); và có dấu hiệu vi phạm pháp luật về thuế. Việc quyết định giá mua, bán vàng do Tổng Giám đốc công ty thực hiện trực tiếp, không dựa trên quy định nội bộ cụ thể, thiếu phân công trách nhiệm, tiềm ẩn rủi ro cho hoạt động công ty và thị trường vàng.
Về phòng chống rửa tiền, SJC ban hành quy định nội bộ thiếu nội dung; không có hệ thống quản lý rủi ro để xác định khách hàng nước ngoài có ảnh hưởng chính trị; không báo cáo giao dịch có giá trị lớn theo quy định; không kiểm toán nội bộ, không đào tạo và không thực hiện hoặc cập nhật đánh giá rủi ro rửa tiền. Ngoài ra, công ty chưa có quy định cụ thể về tần suất cập nhật thông tin khách hàng, phân cấp trách nhiệm nhận biết khách hàng, thu thập thông tin để xác minh khách hàng tổ chức; thiếu quy định về biện pháp tương ứng với mức độ rủi ro rửa tiền, thời hạn trì hoãn giao dịch và hướng dẫn giao tiếp với khách hàng thực hiện giao dịch đáng ngờ.
Về kế toán và thuế, SJC lập hoặc thay thế và phát hành một số hóa đơn không có mã của cơ quan thuế; chưa xử lý hóa đơn sai sót; hạch toán sai khoản dự phòng giảm giá hàng tồn kho, dẫn đến giảm thu nhập chịu thuế thu nhập doanh nghiệp; và không ghi đầy đủ hoặc ghi sai thông tin khách hàng trên Bảng kê 01/TNDN.
Thanh tra phát hiện TPBank sai phạm trong mua bán vàng, thu phí sai quy định và lập chứng từ kế toán sai thông tin. Ngân hàng còn vi phạm báo cáo giao dịch đáng ngờ và có dấu hiệu cạnh tranh không lành mạnh.
DOJI bị phát hiện vi phạm trong mua bán vàng, giữ hộ vàng trái phép và giao dịch vượt giá niêm yết, bị nghi trốn thuế, che giấu nguồn gốc vàng và có dấu hiệu cạnh tranh không lành mạnh, đã chuyển cơ quan điều tra.
Theo kết luận thanh tra, nguyên nhân chủ yếu của những sai phạm trên là do lãnh đạo và nhân viên các đơn vị chưa chấp hành nghiêm túc quy định pháp luật về kinh doanh vàng, thuế, kế toán và phòng chống rửa tiền. Ngoài ra, một số quy định pháp lý hiện hành như Nghị định 24/2012/NĐ-CP còn thiếu rõ ràng, dễ bị hiểu sai và cần được hướng dẫn cụ thể hơn để bảo đảm thực thi thống nhất.
Trên cơ sở đó, Ngân hàng Nhà nước đã ra quyết định xử phạt vi phạm hành chính đối với các tổ chức vi phạm. Cụ thể, Bảo Tín Minh Châu bị phạt 2,64 tỷ đồng, SJC bị phạt 2,14 tỷ đồng, DOJI bị phạt 1,365 tỷ đồng và PNJ bị phạt 1,34 tỷ đồng. Hai ngân hàng TPBank và Eximbank cũng bị xử phạt hành chính với mức từ 380 triệu đến 400 triệu đồng.
Ngoài ra, toàn bộ thông tin về các dấu hiệu vi phạm nghiêm trọng liên quan đến hóa đơn, chứng từ kế toán và nghĩa vụ thuế đã được Ngân hàng Nhà nước chuyển sang Bộ Công an để xác minh, điều tra và xử lý theo quy định pháp luật hình sự.
Ngân hàng Nhà nước cũng yêu cầu các tổ chức liên quan nhanh chóng khắc phục sai phạm, tuân thủ nghiêm túc các quy định pháp luật, đặc biệt trong lĩnh vực thuế, kế toán và phòng, chống rửa tiền nhằm bảo đảm tính minh bạch, ổn định cho thị trường vàng./.
